Η σημερινή κοινωνία συχνά παραμελεί τη σημασία της αλληλεπίδρασης των παιδιών μας με τη φύση για τη μάθηση και την ανάπτυξη τους. Μια κουλτούρα φόβου μάς οδηγεί να υποτιμούμε τι είναι ικανά να κάνουν τα παιδιά, δημιουργώντας ένα ακόμη πιο «επικίνδυνο» περιβάλλον μάθησης, όπου τα παιδιά δεν έχουν τη δυνατότητα να μάθουν από την εμπειρία τους και κυρίως πώς να παραμείνουν ασφαλή. Είναι απαραίτητο να υιοθετήσουμε ένα ευρύτερο όραμα, υπερβαίνοντας την πιθανότητα ατυχημάτων και να εξετάσουμε τις θετικές συνέπειες για παιχνίδι στη φύση που σχετίζονται με τα συναισθήματα επιτυχίας, χαράς και ευτυχίας. Δεν είναι τυχαίο ότι τα τελευταία χρόνια έχουμε ολοένα και περισσότερα «Δασικά σχολεία» παγκοσμίως σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες.
Το εξωτερικό περιβάλλον προσφέρει μοναδικά ερεθίσματα και αμέτρητες δυνατότητες για παιχνίδι και μάθηση. Τα παιδιά ωφελούνται από την έκθεση στο φως του ήλιου, τα φυσικά στοιχεία και τον καθαρό αέρα, που συμβάλλουν στην ανάπτυξη των οστών, ισχυρότερο ανοσοποιητικό σύστημα, σωματική δραστηριότητα, καθώς επίσης προάγει υψηλότερα επίπεδα προσοχής και υπομονής. Η φύση μπορεί να περιγραφεί ως ένα ανοιχτό και συνεχώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον, όπου είναι δυνατό τα παιδιά να νιώσουν «ελευθερία». Οι εμπειρίες σε φυσικά περιβάλλοντα είναι ζωτικής σημασίας για την αποτελεσματική περιβαλλοντική εκπαίδευση. Δίνει στα παιδιά τη δυνατότητα να αναπτύξουν θετικές και φροντιστικές στάσεις για το ευρύτερο περιβάλλον.
Τα παιδιά στους εσωτερικούς χώρους μπορεί να αναμένεται να κινούνται πιο περιορισμένα και να είναι ήσυχα σε αντίθεση με το παιχνίδι στον εξωτερικό χώρο όπου αναμένεται να τρέχουν και να κάνουν θόρυβο. Αυτό σημαίνει ότι μπορούν να ξεπεράσουν τα όρια του ποιοι είναι και του τι μπορούν να κάνουν χωρίς να φοβούνται ότι θα τους προειδοποιήσουν επειδή είναι πολύ θορυβώδεις. Τα ειδικά χαρακτηριστικά και τα ερέθισμα του εξωτερικού περιβάλλοντος παρέχουν διαφορετικές ευκαιρίες παιχνιδιού που δύσκολα μπορούν να αναπαραχθούν στο εσωτερικό.
Άλλωστε το ριψοκίνδυνο παιχνίδι προάγει σημαντικές δεξιότητες που σχετίζονται με την επιμονή, την επιχειρηματικότητα, την πρωτοβουλία, την αυτογνωσία, την κριτική σκέψη και την επίλυση προβλημάτων. Κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού σε εξωτερικούς χώρους, τα παιδιά θα πρέπει να έχουν την ευκαιρία να πειραματιστούν σε στιγμές αποτυχίας και επιτυχίας, μαθαίνοντας με δοκιμή και λάθος. Αν προσπαθήσουμε να αποτρέψουμε όλες τις επικίνδυνες καταστάσεις, τα παιδιά δεν θα ξέρουν πώς να αντιμετωπίσουν απρόβλεπτα περιβάλλοντα και δεν θα έχουν την απαραίτητη αυτοπεποίθηση για να ξεπεράσουν τις προκλήσεις με αυτόνομο τρόπο.
Σε εξωτερικά περιβάλλοντα τα παιδιά τείνουν να συνεργάζονται περισσότερο μεταξύ τους καθώς οι συνθήκες τους επιτρέπουν την ανάπτυξη κοινών στόχων οδηγώντας σε εμπειρίες συντροφικότητας μεταξύ των συνομηλίκων. Σε έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί παρατηρήθηκαν λιγότερες συγκρούσεις κατά τη διάρκεια του ελεύθερου παιχνιδιού σε εξωτερικούς χώρους. Σε αυτή τη διαδικασία συνεργασίας, είναι δυνατό να αναπτυχθεί η εν συναίσθηση, καθώς τα παιδιά αρχίζουν να κατανοούν τα συναισθήματα και τις ανάγκες των άλλων ανθρώπων.
Η φύση παρέχει αμέτρητα υλικά στα παιδιά και τον χώρο να ασχοληθούν και να αναπτύξουν συμβολικό παιχνίδι και παιχνίδι φαντασίας. Το πλούσιο αισθητηριακό φυσικό περιβάλλον, όχι μόνο υποστηρίζει τις έρευνες των ίδιων των παιδιών, αλλά παρέχει επίσης ένα ιδανικό πλαίσιο για ομαδικές δραστηριότητες στις οποίες η ανάπτυξη γνώσεων, εννοιών και δεξιοτήτων ενσωματώνονται σε αυθεντικές, σκόπιμες και συχνά πραγματικές εργασίες. Τέτοιου είδους παραδείγματα περιλαμβάνουν την οικοδόμηση κρησφύγετων, τη δημιουργία μιας γέφυρας σε ένα ρυάκι, τον καθαρισμό ενός μονοπατιού και την καλλιέργεια τροφών. Τα παιδιά έχουν την δυνατότητα σε ένα υπαίθριο περιβάλλον να κατασκευάσουν σε μεγαλύτερη κλίμακα, να εξερευνήσουν τον κόσμο από πρώτο χέρι και να βιώσουν φυσικά φαινόμενα όπως ο καιρός και οι αλλαγές των εποχών.
Το παιχνίδι στη φύση παρέχει στα παιδιά τον χώρο να κινούνται ελεύθερα. Η κίνηση, μαζί με το παιχνίδι, έχει περιγραφεί ως ένας από τους πιο φυσικούς και ισχυρούς τρόπους της μάθησης για μικρά παιδιά. Σε δασικές εκτάσεις με ανοιχτούς χώρους τα παιδιά έχουν την δυνατότητα για τρέξιμο, ενώ σε πλαγιές τα παιδιά έχουν τη δυνατότητα να αναρριχηθούν και να ολισθήσουν. Επίσης, δραστηριότητες που σχετίζονται με το παιχνίδι με το χώμα και το νερό, μπορούν να χρησιμεύσουν ως παραδείγματα ευκαιριών μάθησης στις οποίες οι έννοιες τους σχετίζονται με τα μαθηματικά, την επιστήμη ή τη γλώσσα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί μια απλή δραστηριότητα όπου τα παιδιά μπορεί να γεμίζουν και να αδειάζουν δοχεία με νερό, ανακαλύπτοντας με αυτό τον τρόπο έννοιες που σχετίζονται με το βάρος, τον όγκο και τον χρόνο, ενώ όταν μιλούν για αυτό που βίωσαν αποκτούν νέο λεξιλόγιο .
Έχουμε εξελιχθεί σε έναν πιο σύγχρονο, τεχνολογικό και παγκοσμιοποιημένο κόσμο, αλλά, στην πορεία, χάσαμε συνήθειες και εμπειρίες που επηρεάζουν την ποιότητα της ζωής μας. Μία από τις κύριες προκλήσεις των σημερινών και των μελλοντικών γενεών μπορεί να είναι η ανάγκη να βρεθεί μια ισορροπία μεταξύ μιας ολοένα και πιο ανεπτυγμένης κοινωνίας και της διατήρησης των εμπειριών ευημερίας και σύνδεσης με τον κόσμο. Τα εκπαιδευτικά περιβάλλοντα διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο σε αυτή τη διαδικασία, διασφαλίζοντας ιδιαίτερα ότι κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής τα παιδιά έχουν τα μέσα και τις ευκαιρίες να αναπτύξουν θετική αυτοεκτίμηση, κίνητρα για μάθηση και καλές δεξιότητες κοινωνικοποίησης.
Ένα πρώτο βήμα προς την αξιοποίηση των δυνατοτήτων του εξωτερικού περιβάλλοντος είτε αυτός είναι ο προαύλιος χώρος, είτε μια δασική έκταση, είτε ένας δημόσιος ανοιχτός χώρος για παιδιά είναι να ενσωματώσουμε πιο άτυπες προσεγγίσεις στη μάθηση. Οι ευκαιρίες επαφής με τη φύση, σε ένα ανταποκρινόμενο και στοργικό περιβάλλον θα συμβάλουν σε ποιοτικές εκπαιδευτικές εμπειρίες, επηρεάζοντας τα κίνητρα και τον ενθουσιασμό των παιδιών για τη μάθηση και το σχολείο. Ωστόσο θεωρώ ότι χρειάζεται να βρούμε μια «ισορροπία» τόσο στον εξωτερικό χώρο, όσο και στον εσωτερικό χώρο χωρίς να αποκλείουμε κανένα από τα δυο περιβάλλοντα μάθησης.
Γράφει η Νενέρογλου Πεταλωτή Κατερίνα
Παιδαγωγός Προσχολικής Ηλικίας, M.A. Interior Design
Συνιδρύτρια του Reggio Thessaloniki και
ιδρύτρια του Institute Reggio Greece