Οι πρώτες μέρες ενός παιδιού στον παιδικό σταθμό, το νηπιαγωγείο ή το δημοτικό σχολείο αποτελούν μια έντονη περίοδο που επιφέρει αναστάτωση στη ζωή της οικογένειας. Πολλές φορές το παιδί μπορεί να αρνείται να πάει στο σχολείο, να γαντζώνεται πάνω στους γονείς του και να κλαίει ασταμάτητα όταν αυτοί πρέπει να αποχωρήσουν. Αυτό συμβαίνει καθώς οι πρώτες μέρες στο νέο αυτό περιβάλλον αποτελούν συνήθως τον πρώτο αποχωρισμό του παιδιού από τους γονείς του. Είναι η πρώτη αλλαγή στη ζωή του, αφού θα πρέπει να παραμείνει αρκετές ώρες μακριά από το σπίτι και την ασφάλεια των γονιών του.

Σύμφωνα με την αναπτυξιακή ψυχολογία, το άγχος που βιώνουν τα νήπια και τα παιδιά προσχολικής ηλικίας σε περιπτώσεις απομάκρυνσης από το σπίτι και αποχωρισμού τους από τους γονείς θεωρείται φυσιολογικό. Συγκεκριμένα, εμφανίζεται στην ηλικία των 7 μηνών και μειώνεται σταδιακά έως την ηλικία των 6 περίπου ετών. Το άγχος αποχωρισμού αποτελεί διαταραχή, και χρήζει παρέμβασης ειδικού, όταν το άγχος που εκδηλώνουν τα παιδιά είναι δυσανάλογο της χρονολογικής τους ηλικίας και του αναπτυξιακού τους επιπέδου, εκδηλώνεται σε υπερβολικό βαθμό σε σχέση με την αιτία που το προκάλεσε και δυσχεραίνει την κοινωνική λειτουργικότητά τους.

Σε αυτή την περίπτωση, η αιτία του άγχους που βιώνουν τα παιδιά οφείλεται στην ανησυχία τους μήπως πάθουν κάτι κακό οι γονείς τους το χρονικό διάστημα που είναι χώρια ή μήπως τα ίδια χαθούν κάπου και δεν μπορέσουν να τους ξαναβρούν. Σαν αποτέλεσμα, αποφεύγουν καταστάσεις όπου θα πρέπει να απομακρυνθούν από τους γονείς, ζητούν συνήθως την παρέα τους για να πάνε κάπου, αρνούνται να κοιμηθούν μόνα τους το βράδυ, έχουν νυχτερινούς εφιάλτες που αφορούν τις φοβίες τους, βρίσκουν δικαιολογίες για να καθυστερήσουν ή να μην πάνε καθόλου στο σχολείο και παρουσιάζουν ψυχοσωματικά συμπτώματα, όπως κοιλόπονο, τάση για εμετό ή κάποια άλλη αδιαθεσία. Στις περισσότερες περιπτώσεις δεν υπάρχουν συγκεκριμένες καταστάσεις και πλαίσια κατά τα οποία εκδηλώνεται το άγχος αποχωρισμού. Για παράδειγμα, ένα παιδί μπορεί να μην παρουσιάζει δυσκολία στον αποχωρισμό από τους γονείς για να πάει στο σχολείο αλλά μπορεί να εκδηλώνει έντονο άγχος όταν πάει σε σπίτια συνομηλίκων για να παίξει χωρίς τη συνοδεία τους.

Η αντιμετώπιση του άγχους αποχωρισμού χρήζει καταρχάς αποβολής του άγχους και των ανασφαλειών από την πλευρά των γονέων. Πολύ συχνά οι γονείς είναι οι πρώτοι που ανησυχούν για τον αποχωρισμό από το παιδί τους και αν αυτό θα τα καταφέρει μόνο του, σε ένα άλλο περιβάλλον εκτός σπιτιού. Το γονεϊκό άγχος αντανακλάται με έντονο τρόπο στο παιδί, μεταφέροντάς του συναισθήματα φόβου, αδυναμίας και ανασφάλειας. Γι’ αυτό το λόγο, συνιστάται οι γονείς να είναι προετοιμασμένοι για τον «απογαλακτισμό» από το παιδί τους και να του μεταφέρουν συναισθήματα ασφάλειας και αυτοπεποίθηση για τις ώρες που δεν θα είναι στο πλάι του. Έτσι, σταδιακά το παιδί θα απαγκιστρωθεί από τους ίδιους, θα κάνει τα δικά του βήματα, χωρίς να διακατέχεται από άγχη και φοβίες, και θα απολαμβάνει το χρόνο με τους συνομηλίκους του, ακόμα και χωρίς την παρουσία τους.

Ο αποχωρισμός του παιδιού από τους γονείς είναι ευκολότερος όταν το παιδί έχει συνηθίσει από πολύ μικρό την επαφή με άλλα πρόσωπα όπως γιαγιάδες, παππούδες, οικογενειακοί φίλοι, καθώς και μέρη εκτός σπιτιού, όπως το πάρκο, το σούπερ μάρκετ, ένα φιλικό σπίτι κτλ. Επίσης, καλό θα ήταν το παιδί να εξοικειωθεί σταδιακά με μικρούς αποχωρισμούς πριν τη μετάβαση στο σχολικό περιβάλλον. Αρχικά, με πιο εύκολες συνθήκες, όπως για παράδειγμα να βρίσκονται οι γονείς σε διαφορετικό δωμάτιο από το παιδί μέσα στο σπίτι. Έπειτα με μικρούς χρονικά αποχωρισμούς εκτός σπιτιού που σταδιακά θα αυξάνονται χρονικά, ώστε στο τέλος το παιδί να μην αντιμετωπίζει δυσκολία όταν βρίσκεται μακριά τους.

Είναι σημαντικό, επίσης, το παιδί να προετοιμαστεί για τη συνθήκη και το περιβάλλον του σχολείου πριν την έναρξη της σχολικής χρονιάς. Η συζήτηση μαζί του για τις αλλαγές στην καθημερινότητά του, η περιγραφή του σχολικού χώρου και η λύση τυχόν αποριών του, συνοδευόμενα από θετικά λόγια και ενθουσιώδη συναισθήματα, είναι εξαιρετικά βοηθητική πρακτική ώστε το παιδί να γνωρίζει τι θα αντιμετωπίσει. Στόχος είναι να καλλιεργηθούν συναισθήματα χαράς, ασφάλειας, καθώς και αυτοπεποίθηση για το νέο ξεκίνημα. Η επίσκεψη του παιδιού στο σχολείο, εκ των προτέρων, μαζί με τους γονείς και η γνωριμία του με τη δασκάλα ή το δάσκαλό του είναι εξ’ ίσου βοηθητική για την ομαλή προσαρμογή του και την εξοικείωσή του με το χώρο.

Τέλος, ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο σε όλη αυτή την προσπάθεια παίζει η ειλικρίνεια των γονέων απέναντι στο παιδί. Πιο συγκεκριμένα, όταν οι γονείς πρέπει να αποχωρίσουν, τόσο σε πιο μικρές ηλικίες που μπορεί να πάνε στο άλλο δωμάτιο του σπιτιού όσο και σε μεγαλύτερες όταν αφήνουν το παιδί στο σχολείο και φεύγουν ή όταν αποχωρούν από το σπίτι, είναι αναγκαίο να ενημερώνουν πάντα το παιδί για την αποχώρηση τους, αλλά και για το πόση ώρα περίπου θα λείπουν και που ενδεχομένως θα βρίσκονται. Καλό θα ήταν το λεξιλόγιο και οι έννοιες που χρησιμοποιούνται κατά τον αποχαιρετισμό να είναι ανάλογες της ηλικίας αλλά και του επιπέδου κατανόησης του κάθε παιδιού και να συνοδεύονται από τρυφερότητα και χαμόγελο.

Με αυτό τον τρόπο αποφεύγεται ο κίνδυνος το παιδί να ανακαλύψει ξαφνικά ότι οι γονείς έχουν φύγει και να νιώσει φόβο, άγχος καθώς και ανασφάλεια ότι οποιαδήποτε στιγμή μπορεί να το εγκαταλείψουν. Αντιθέτως, όταν οι γονείς έχουν ενημερώσει το παιδί για την αποχώρησή τους, το έχουν διαβεβαιώσει για την επιστροφή τους και το έχουν αποχαιρετήσει στοργικά, καλλιεργείται σε αυτό ένα αίσθημα γαλήνης και ασφάλειας που του επιτρέπει να χαρεί και να απολαύσει τις δραστηριότητες του σχολείου.

Βιβλιογραφία

Κάκουρος, Ε. & Μανιαδάκη, Κ. (2003). Ψυχοπαθολογία Παιδιών και εφήβων. Αναπτυξιακή Προσέγγιση. Αθήνα: Τυπωθήτω.
Rutter, M. & Taylor, E. (2002). Child and Adolescent Psychiatry (4th ed.). Oxford, Blackwell Publishing.